ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΛΑΪΤΗ
Αυτή την εποχή του χρόνου, οι αγρότες στρώνουν τα δίκτυα τους κάτω από τα ελαιόδενδρα. Στη περιοχή του Ηρακλείου, κυριαρχεί η «ψιλολιά», που καταλαμβάνει το 85% των ελαιώνων της Κρήτης. Πρόκειται για ιδιαίτερα παραγωγική ποικιλία που παράγει μικρούς, αλλά άφθονους καρπούς. Σε μικρότερα ποσοστά, υπάρχουν και άλλες ποικιλίες με αρκετά υψηλόκορμα, αλλά λιγότερο παραγωγικά δέντρα που καλλιεργούνται σε διάφορες περιοχές του νησιού, όπως η «τσουνάτη» στα Χανιά, η «θρούμπα» στο Ρέθυμνο και η «χονδρολιά» στο Ηράκλειο.
Η «ψιλολιά» χρειάζεται ράβδισμα για να πέσει. Τα δίχτυα που χρησιμοποιούνται σήμερα εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Μοιάζουν με τα ψαράδικα, μόνο που έχουν πολύ μικρές τρύπες, για να μην περνούν οι ελιές ανάμεσά τους. Γύρω στο ‘70, εμφανίστηκαν τα ραβδιστήρια με κοντό «χέρι» που μοιάζουν με τσουγκράνες. Τα ραβδιστικά αυτά είναι μηχανοκίνητα. Πρόκειται για μια ράβδο που στην κορφή της έχει κάτι πλαστικά κρόσσια. Περιστρέφεται, τα κρόσσια κτυπούν τις ελιές και τις ρίχνουν κάτω. Την περιστροφική κίνηση τροφοδοτεί βενζινοκίνητη μηχανή ή η απλή μπαταρία. Το παραδοσιακό ράβδισμα, που παλιά γινόταν με βέργες, αναλαμβάνουν σήμερα τα ειδικά μηχανήματα. Στο χωράφι, οι γυναίκες απλώνουν τα δίκτυα και μαζεύουν τις ελιές ενώ οι άνδρες συνήθως ραβδίζουν. Οι ελιές μπαίνουν σε τσουβάλια, που ράβονται και φορτώνονται για το ελαιοτριβείο. Το ραντεβού που δίνει ο παραγωγός με το ελαιοτριβείο είναι συγκεκριμένο.
ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΡΑΒΔΙΤΙΚΩΝ ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΚΑΤΑ
1. Ελαιοραβδιστικά Παλμικά Τύπου «Αχινός»
Τα συγκεκριμένα ελαιοραβδιστικά είναι τα πιο διαδεδομένα στην Ελλάδα διότι υπάρχουν και πολλές εταιρείες οι οποίες τα κατασκευάσουν στην Ελλάδα.
Πλεονεκτήματα:
Χαμηλό κόστος αγοράς
Δεν πληγώνουν τα δέντρα διότι είναι παλμικά που σημαίνει πως όταν βρούνε αντίσταση απλά πάλλονται και ρίχνουν τον καρπό.
Δυνατότητα προσθήκης προέκτασης έτσι ώστε να φθάνουμε σε σχετικά ψηλά σημεία, κάτι που βοηθάει τις ακλάδευτες και ψηλές ελιές.
Δυνατότητα λειτουργίας με μπαταρία αυτοκινήτου ή με γεννήτρια.
Αθόρυβο
Μειονεκτήματα:
Μικρή διάμετρος που συνεπάγεται με πολλή χρόνο για να τελειώσουμε το κάθε δέντρο.
Δεν υπάρχει έκδοση με κινητήρα, μόνο ηλεκτροκινητήρα. Και αυτό σημαίνει πως πρέπει να αγοράσουμε και μπαταρίες ή γεννήτρια για την λειτουργία του, κάτι που σημαίνει εξτρά κόστος.
2. Ελαιοραβδιστικά Παλμικά Με Δάχτυλα.
Τα ελαιοραβδιστικά με δάχτυλα υπάρχουν και αυτά χρόνια στην αγορά και θα τα βρείτε σε σχεδόν όλες τις εκδόσεις κινητήρα (Βενζίνη, Ρέυμα, Αέρος, Μπαταρίας).
Πλεονεκτήματα:
Μέτριο κόστος αγοράς
Δεν πληγώνουν τα δέντρα διότι είναι παλμικά που σημαίνει πως όταν βρούνε αντίσταση απλά πάλλονται και ρίχνουν τον καρπό.
Δυνατότητα προσθήκης προέκτασης έτσι ώστε να φθάνουμε σε σχετικά ψηλά σημεία, κάτι που βοηθάει τις ακλάδευτες και ψηλές ελιές.
Δυνατότητες Λειτουργίας Βενζίνη, Ρέυμα, Αέρος, Μπαταρίας
Αυτά που λειτουργούν με μπαταρία, ρεύμα και αέρα είναι σχεδόν αθόρυβα.
Μειονεκτήματα:
Ρίχνει πολλά κλαδιά και φύλλα Μικρή διάμετρος που συνεπάγεται με πολλή χρόνο για να τελειώσουμε το κάθε δέντρο.
Μερικές εκδόσεις δεν μπορούν να πάρουν προεκτάσεις
3. Ελαιοραβδιστικά Με Δόνηση.
Τα ελαιοραβδιστικά με δόνηση είναι νέου τύπου ελαιοραβδιστικά πολύ εξελιγμένα και είναι το μέλλον στο μάζεμα της ελιάς. Κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά τα τελευταία χρόνια από την Stihl.
Πλεονεκτήματα:
Ζυγίζουν άψογα πάνω στον χρήστη και δεν τον κουράζει.
Υπάρχουν αντικραδασμικά συστήματα πάνω στο μηχάνημα για να προστατεύει τον χρήστη.
Δεν πληγώνουν τα δέντρα διότι υπάρχει ειδικό καουτσούκ στο μπροστά σημείο του γάντζου ειδικό για να αφήνει ανέπαφο το δέντρο.
Διατίθεται με άξονα σε τρία μήκη: Άξονας 1,82m συνολικό μήκος 2,79m. Άξονας 2,22m συνολικό μήκος 3,19m. Άξονας 2,60m συνολικό μήκος 3,57m.
Ισχυρός Κινητήρας Βενζίνης
Ρίχνει το 90% του καρπού σε λιγότερο από 5 λεπτά.
Μειονεκτήματα:
Υψηλό κόστος
Βγάζουν περισσότερο θόρυβο λόγο του βενζινοκινητήρα.
Δεν μπορούν να πάρουν προεκτάσεις.
4. Ελαιοραβδιστικό περιστροφικό σε σχήμα TAΦ
Τύπος ελιάς
Είναι κατάλληλο για όλους τους τύπους ελιάς με εξαίρεση τις βρώσιμες.
•Κεφαλή
Μεγάλη διάμετρος και τετράγωνο σχήμα της κεφαλής που δεν επιτρέπει το τύλιγμα των κλαδιών γύρω της και ρίχνει μεγαλύτερη ποσότητα καρπού από άλλα περιστροφικά μηχανήματα της αγοράς. Έχει 8 εύκαμπτα ραβδιά που τοποθετούνται εύκολα στα 10 πλαστικά τετράγωνα κεφαλής τα οποία σύρονται πάνω σε 12mm ατσαλένιο άξονα. Τα γρανάζια κεφαλής είναι και αυτά ατσαλένια με θερμική κατεργασία σκληρύνσεως. H σωλήνα του είναι αλουμινένια με άξονα 8mm (ντίζα) από αλουμίνιο γερμανικό, σκληρότητας T8 και αντιδονητικά δαχτυλίδια από λάστιχο και ερταλόν.
Είναι κατάλληλο για όλους τους τύπους ελιάς με εξαίρεση τις βρώσιμες.
•Κεφαλή
Μεγάλη διάμετρος και τετράγωνο σχήμα της κεφαλής που δεν επιτρέπει το τύλιγμα των κλαδιών γύρω της και ρίχνει μεγαλύτερη ποσότητα καρπού από άλλα περιστροφικά μηχανήματα της αγοράς. Έχει 8 εύκαμπτα ραβδιά που τοποθετούνται εύκολα στα 10 πλαστικά τετράγωνα κεφαλής τα οποία σύρονται πάνω σε 12mm ατσαλένιο άξονα. Τα γρανάζια κεφαλής είναι και αυτά ατσαλένια με θερμική κατεργασία σκληρύνσεως. H σωλήνα του είναι αλουμινένια με άξονα 8mm (ντίζα) από αλουμίνιο γερμανικό, σκληρότητας T8 και αντιδονητικά δαχτυλίδια από λάστιχο και ερταλόν.
ΛΙΟΜΑΖΕΜΑ ΚΑΙ ΑΛΕΣΜΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Η συγκομιδή του λαδιού ξεκινούσε τον Σεπτέμβριο και κρατούσε μέχρι τον Ιανουάριο, ανάλογα με τη χρονιά.
Οι χοντρολιές ωρίμαζαν σιγά-σιγά και έπεφταν από μόνες τους ή τις ράβδιζαν με τις ντέμπλες, αφού είχαν λαδώσει καλά.
Λένε πως το λάδι αρχίζει να ανεβαίνει στην ελιά από τις 20 Ιουλίου’ από εκεί και η παροιμία » όντεν έρθει τ’ Άη Λια, βγαίνει το λάδι στην ελιά».
Οι χοντρολιές ωρίμαζαν σιγά-σιγά και έπεφταν από μόνες τους ή τις ράβδιζαν με τις ντέμπλες, αφού είχαν λαδώσει καλά.
Λένε πως το λάδι αρχίζει να ανεβαίνει στην ελιά από τις 20 Ιουλίου’ από εκεί και η παροιμία » όντεν έρθει τ’ Άη Λια, βγαίνει το λάδι στην ελιά».
Οι ντέμπλες ήταν ραβδιά από ίσιο ξύλο με μήκος από ένα μέχρι τρία μέτρα.
Τις ελιές τις έβαζαν στα καλάθια που χωρούσαν 8-10 οκάδες.
Μια γρήγορη μαζώχτρα μάζευε την ημέρα με τα χέρια από το έδαφος περίπου ένα φορτίο, δηλαδή 100 οκάδες.
Οι ελιές έπρεπε να είναι πεντακάθαρες, χωρίς φύλλα και χόρτα, γιατί τότε οι φάμπρικες ούτε τις καθάριζαν ούτε τις έπλεναν.
Το βράδυ, φόρτωναν τα γεμάτα σακιά, τα πήγαιναν στο σπίτι και τα άδειαζαν στα πατητήρια.
Οι ελιές έμεναν στα πατητήρια 10-15 μέρες, μέχρι να πάρει ο γεωργός σειρά για να τις πάει στη φάμπρικα να αλεστούν.
Το συγκρότημα που άλεθε τις ελιές περιλάμβανε ένα κυλινδρικό κτίσμα, ύψους ενός μέτρου που κατέληγε σε μια κυκλική λεκάνη διαμέτρου περίπου τριών μέτρων.
Είχε το κατωμύλι, στο οποίο έριχναν τις ελιές για να τις αλέσουν οι τρεις ή τέσσερις μυλόπετρες.
Οι μυλόπετρες ήταν κυλινδρικές, είχαν πάχος περίπου τριάντα εκατοστά και διάμετρο από ένα ως ενάμισι μέτρο.
Στο κέντρο τους είχαν μια τρύπα για να στερεώνεται ο οριζόντιος μοχλός που τις συνέδεε με τον κεντρικό άξονα, τον εργάτη. Αυτός ήταν ένας περιστρεφόμενος ξύλινος άξονας, το ένα άκρο του οποίου στηριζόταν στο κέντρο της λεκάνης και το άλλο ψηλά, στα μεσοδόκια της στέγης.
Καθώς περιστρεφόταν αυτός ο άξονας, οδηγούσε σε περιστροφή και τις όρθιες μυλόπετρες στη λεκάνη και αλέθονταν οι ελιές. ρία ξύλα, τα σταβάρια, τα οποία στηρίζονταν στον κεντρικό στύλο, κρατούσαν τις μυλόπετρες στη θέση τους.
Εδώ ήταν δεμένο το μουλάρι στο ένα και από το επόμενο τραβούσε με λουριά και γύριζαν οι μυλόπετρες.
Στο μουλάρι έβαζαν προσωπίδα, γιατί αλλιώς τραβούσε να φύγει και δεν γύριζε γύρω γύρω.
Τα σίδερα που συγκρατούσαν τις μυλόπετρες μεταξύ τους και με τα σταβάρια, τα λέγανε κοντομοιριά.
Το δεύτερο συγκρότημα αποτελούνταν από δύο τμήματα: το μάγκανο (πιεστήριο) και τον μποτζοργάτη.
Το μάγκανο το συγκρατούσαν οι δύο κουτσούρες, δυο πολύ χοντροί κορμοί δένδρου, συνήθως από δρυ που είναι σκληρό ξύλο, μορφοποιημένοι σε σχήμα κυβόσχημης κασέλας.
Η μια ήταν στερεωμένη στο έδαφος και η άλλη ψηλά, σε ένα χοντρό μεσοδόκι της στέγης.
Τη στερέωναν, όμως, πιο πολύ και τέσσερις μεταλλικές στρογκυλές κολόνες, βιδωμένες στις τέσσερις γωνίες τους, ώστε να τις συγκρατούν ακίνητες και στην ίδια απόσταση.
Στο κέντρο τους ήταν στερεωμένο το αρδάχτι, ένας μεταλλικός κυλινδρικός άξονας με κοχλιώσεις, σαν μία μεγάλη βίδα, στο οποίο ανεβοκατέβαινε βιδωτά το πλακωτάρι, μια ορθογώνια μεταλλική πλάκα, η οποία, καθώς την κατέβαζαν, πλάκωνε και πίεζε τις ελιές.
Το πλακωτάρι στηριζόταν και στις τέσσερις μεταλλικές κολονίτσες που συγκρατούν τις κουτσούρες.
Στο πάνω μέρος της κάτω κουτσούρας βρισκόταν μια λεκάνη από τζίγκο, η τσιμινιέρα ή τζιβέρα, για να υποδέχεται το λάδι και να το χύνει με ένα κουτσουνάρι (κρουνό) στη γούρνα, μια μεγάλη και βαθιά πέτρινη λεκάνη.
Όταν αλέθονταν οι ελιές, και γινόνταν ψίχα, τις τοποθετούσαν στα μποξάδια ή ντορμπάδια. Αυτά ήταν τετράγωνα, χοντρά, τρίχινα πανιά που τα διπλωναν διαγώνια, και τα περιτύλιγαν με ένα κορδόνι για να μην ανοίγουν.
Στη συνέχεια, τα έχτιζαν όμορφα στο κέντρο της τζίγκινης λεκάνης και κατέβαζαν το βιδωτό πλακωτάρι, με τα χέρια τους και αυτό.
Καθώς βιδωνόταν, έσφιγγε τα μποξάδια, τα πίεζε και το ευλογημένο λάδι άρχιζε να τρέχει στη γούρνα. Έριχναν και καυτό νερό για να βγαίνει το λάδι καλύτερα.
Όταν τα χέρια του φαμπρικάρη δεν μπορούσαν να σφίξουν άλλο, χρησιμοποιούσαν το άλλο, τον μποτζοργάτη.
Αυτός ήταν ένας χοντρός κορμός δέντρου, τοποθετημένος κάθετα, σε απόσταση τριών με πέντε μέτρων. Το κάτω άκρο στηριζόταν σε ειδική υποδοχή στο έδαφος και το πάνω σ’ ένα μεγάλο μεσοδόκι .Κάτω χαμηλά, στο ενάμισι μέτρο από το έδαφος, είχε δύο χοντρές τρύπες σταυρωτά. Σ’ αυτές έμπαιναν δύο οριζόντιοι ξύλινοι μοχλοί, τους οποίους μπορούσαν να σπρώχνουν με τον ώμο ή το στήθος τους έως έξι άνθρωποι και να τον περιστρέφουν. Συνδεόταν με έναν άλλο μοχλό πιο χοντρό, που έμπαινε οριζόντια στο πλακωτάρι. Καθώς περιστρεφόταν ο μποτζοργάτης, τυλιγόταν πάνω του ένα χοντρό σχοινί και το πλακωτάρι του πιεστηρίου κατέβαινε και πίεζε δυνατά τα μποξάδια και έτσι στράγγιζαν καλά οι ελιές το λάδι.
Ύστερα ξέσφιγγαν τα μποξάδια και ξεμποξάδιαζαν, δηλαδή έβγαζαν και σώριαζαν σε μία γωνία, σαν μεγάλες τετράγωνες πίτες, την πυρήνα και περίμεναν την άλλη αλεσά που ήταν, ωστόσο, έτοιμη.
Τελικά, το λάδι καταστάλαζε. Όλα τα άχρηστα και ο κατσίγαρος βρίσκονταν στον πάτο της γούρνας και το ευλογημένο λάδι απάνω, έτοιμο να σακιαστεί.
Με ένα τσίγκινο δοχείο, τον αέρα, που είχε επίπεδη βάση, ο φαμπρικάρης έπαιρνε πάνω πάνω το λάδι και με ένα χωνί, την πίργια, και το σάκιαζε στο λαδάσκι.
Το ασκί γινόταν από δέρμα αίγας και έβαζε 30-40 οκάδες λάδι.
Μετά από λίγο, τα ασκιά γέμιζαν τα πυθάρια του νοικοκύρη με χίλιες ευχές: καλοξόδιαστο, όξ’ από γιατρούς και αρρώστιες, και του χρόνου κ.α.
Στην εποχή μας οι φάμπρικες αντικαταστάθηκαν από τα υπερσύγχρονα ηλεκτροκίνητα ελαιοτριβεία, ενώ βλέπουμε σε κάθε χωριό ερειπωμένες φάμπρικες και τμήματά τους πεταμένα εδώ και κει.
Αυτός ήταν ένας χοντρός κορμός δέντρου, τοποθετημένος κάθετα, σε απόσταση τριών με πέντε μέτρων. Το κάτω άκρο στηριζόταν σε ειδική υποδοχή στο έδαφος και το πάνω σ’ ένα μεγάλο μεσοδόκι .Κάτω χαμηλά, στο ενάμισι μέτρο από το έδαφος, είχε δύο χοντρές τρύπες σταυρωτά. Σ’ αυτές έμπαιναν δύο οριζόντιοι ξύλινοι μοχλοί, τους οποίους μπορούσαν να σπρώχνουν με τον ώμο ή το στήθος τους έως έξι άνθρωποι και να τον περιστρέφουν. Συνδεόταν με έναν άλλο μοχλό πιο χοντρό, που έμπαινε οριζόντια στο πλακωτάρι. Καθώς περιστρεφόταν ο μποτζοργάτης, τυλιγόταν πάνω του ένα χοντρό σχοινί και το πλακωτάρι του πιεστηρίου κατέβαινε και πίεζε δυνατά τα μποξάδια και έτσι στράγγιζαν καλά οι ελιές το λάδι.
Ύστερα ξέσφιγγαν τα μποξάδια και ξεμποξάδιαζαν, δηλαδή έβγαζαν και σώριαζαν σε μία γωνία, σαν μεγάλες τετράγωνες πίτες, την πυρήνα και περίμεναν την άλλη αλεσά που ήταν, ωστόσο, έτοιμη.
Τελικά, το λάδι καταστάλαζε. Όλα τα άχρηστα και ο κατσίγαρος βρίσκονταν στον πάτο της γούρνας και το ευλογημένο λάδι απάνω, έτοιμο να σακιαστεί.
Με ένα τσίγκινο δοχείο, τον αέρα, που είχε επίπεδη βάση, ο φαμπρικάρης έπαιρνε πάνω πάνω το λάδι και με ένα χωνί, την πίργια, και το σάκιαζε στο λαδάσκι.
Το ασκί γινόταν από δέρμα αίγας και έβαζε 30-40 οκάδες λάδι.
Μετά από λίγο, τα ασκιά γέμιζαν τα πυθάρια του νοικοκύρη με χίλιες ευχές: καλοξόδιαστο, όξ’ από γιατρούς και αρρώστιες, και του χρόνου κ.α.
Στην εποχή μας οι φάμπρικες αντικαταστάθηκαν από τα υπερσύγχρονα ηλεκτροκίνητα ελαιοτριβεία, ενώ βλέπουμε σε κάθε χωριό ερειπωμένες φάμπρικες και τμήματά τους πεταμένα εδώ και κει.
(Πηγή: Παραδοσιακά επαγγέλματα που χάνονται
Αν. Β. Δαφέρμος
Φάμπρικα: Μονής Οδηγήτριας
Το λιομάζωμα στη Γαλιά.
Αν. Β. Δαφέρμος
Φάμπρικα: Μονής Οδηγήτριας
Το λιομάζωμα στη Γαλιά.
Φανούριος Ζαχαριουδάκης. )
Λαογραφικά για την ελιά και το λάδι.
Όταν κάποιος αθωώνεται λένε ότι την έβγαλε λάδι. Για λανθασμένους λογαριασμούς λένε ήπιε η φακή το λάδι. Επίσης έκαμες τη λαδιά σου, αλλά και τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, και έξι στο λαδόξιδο.
Όταν οξύνεται μια κατάσταση λένε πως (ο τάδε) έριξε λάδι στη φωτιά.
Για να δηλώσουμε την ταλαιπωρία μας λέμε μας βγήκε το λάδι.
Τέλος, κάποιος μπορεί να παρομοιαστεί με λαδωμένο ποντικό.
Όταν οξύνεται μια κατάσταση λένε πως (ο τάδε) έριξε λάδι στη φωτιά.
Για να δηλώσουμε την ταλαιπωρία μας λέμε μας βγήκε το λάδι.
Τέλος, κάποιος μπορεί να παρομοιαστεί με λαδωμένο ποντικό.
Μαντινάδες σχετικές με το λάδι και την ελιά.
Είναι δεντρά πολλά στη γη, σαν την ελιά δεν είναι,
βρέχει, χιονίζει, λιάζεται μα πάντα δροσερή ‘ναι
Είναι δεντρά πολλά στη γη, σαν την ελιά δεν είναι,
βρέχει, χιονίζει, λιάζεται μα πάντα δροσερή ‘ναι
Φτίλι στο λύχνο θα γενώ, γίνου και συ το λάδι,
σταλιά σταλιά να σε ρουφώ, ν’ αποκαούμε ομάδι.
σταλιά σταλιά να σε ρουφώ, ν’ αποκαούμε ομάδι.
Παροιμίες σχετικές με το λάδι και την ελιά
* ‘Οντεν έρθει τ’ Άη Λια βγαίνει το λάδι στην ελιά.
* Βάλε ελιά για τα παιδιά σου και μηλιά για την κοιλιά σου.
* Μουδ’ ελιά χωρίς ξεράδι κι άνθρωπος δίχως ψεγάδι.
* Το κρασί να ‘ναι παλιό και το λάδι φετινό.
* Τρούλα λαδιού, μέση κρασιού, πάτος μελιού.
* Ελιές απ’ του παππού σου κι αμπέλι από λόγου σου.
* ‘Οντεν έρθει τ’ Άη Λια βγαίνει το λάδι στην ελιά.
* Βάλε ελιά για τα παιδιά σου και μηλιά για την κοιλιά σου.
* Μουδ’ ελιά χωρίς ξεράδι κι άνθρωπος δίχως ψεγάδι.
* Το κρασί να ‘ναι παλιό και το λάδι φετινό.
* Τρούλα λαδιού, μέση κρασιού, πάτος μελιού.
* Ελιές απ’ του παππού σου κι αμπέλι από λόγου σου.
Αίνιγμα
* Πράσινη είν’ η νιότη μου, μαύρα τα γεραθιά μου,
όλο χαρές η λύπη μου, φαϊ τα δακριά μου. (η ελιά).
* Πράσινη είν’ η νιότη μου, μαύρα τα γεραθιά μου,
όλο χαρές η λύπη μου, φαϊ τα δακριά μου. (η ελιά).
(Πηγή: Παραδοσιακά επαγγέλματα που χάνονται
Αν. Β. Δαφέρμος
Φάμπρικα: Μονής Οδηγήτριας
Το λιομάζωμα στη Γαλιά.
Αν. Β. Δαφέρμος
Φάμπρικα: Μονής Οδηγήτριας
Το λιομάζωμα στη Γαλιά.
Φανούριος Ζαχαριουδάκης. )
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου