Γράφει η Ελευθερία Μερκουλίδη:
Πριν πολλά χρόνια στην Κρήτη και ειδικότερα στα χωριά, πολύ έντονα επικρατούσε το προξενιό, και κάποιες περιπτώσεις από έρωντα που αποκαλούσαν οι παλιοί.
Σε πολλά χωριά τα έθιμα του γάμου τηρούνται με ευλάβεια, και διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο αλλά φυσικά οι άνθρωποι έχουν φύγει από την νοοτροπία του προξενιού.
Ας δούμε πως έχουν τα πράγματα….
Για να γίνει κανονικός γάμος έπρεπε να πάρουν και την άδεια των γονιών τους, αλλιώς αν δεν τους το επέτρεπαν το ζευγάρι κλεβόταν και ο γαμπρός έπαιρνε τη νύφη και έφευγαν σε κάποιο άγνωστο μέρος. Δεν ήταν και ότι το ευκολότερο τότε. Αξίζει να πούμε ότι εάν το ζευγάρι παντρευόταν από αγάπη, τότε γαμπρός δεν είχε αξίωση για προίκα. Έπαιρνε αυτό που α το έδινε ή θα του έγραφε στο προικοσύμφωνο ο πεθερός του. Αντιθέτως όμως, αν γινόταν συνοικέσιο, αν ο γάμος γινόταν από κάποιο μεσολαβητή τρίτου προσώπου, του προξενητή, τότε υπήρχε το προικοσύμφωνο.
Σε περίπτωση όμως προξενιού, οι δύο νέοι συναντιόντουσαν αρχικά για να γνωριστούν, να γίνει η πρώτη τους γνωριμία και έπειτα οι υπόλοιπες συναντήσεις, κάποιες φορές και κρυφές για να γνωριστούν καλύτερα οι δυο τους και όχι μαζί με την οικογένεια τους που κανόνιζαν εκείνοι τις συναντήσεις τους. Και αν τα βρίσκανε προχωρούσαν σε γάμο. Τότε έπρεπε ο πατέρας να δώσει την επίσημη έγκριση του κάθε παιδιού.
Αυτό σήμαινε και τον αρραβώνα τους, την πιο επίσημη ακόμα συμφωνία, με παπά και προικοσύμφωνο. Ο παπάς βλογούσε τα δαχτυλίδια, και το προικοσύμφωνο οριζόταν από τον προξενητή, όπως και η ημερομηνία του γάμου. Ο αρραβώνας γινόταν σε κλειστό οικογενειακό κύκλο. Τους γονείς και συγγενείς πρώτου ίσως και δευτέρου βαθμού και με την παρουσία του κουμπάρου φυσικά
Απόψ’ αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μου
και τη χαρίζ’ ολόψυχα σε σένα την καρδιά μου
‘Ηρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδι
Κι η μια τσ’ αλλής να δώσουνε τσ’ αγάπης το σημάδι
Νύφη δε θέμε πλούτη μεις μόνο την ομορφιά σου
απου’ χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου
Λίγες μέρες πριν το γάμο οι γονείς του ζευγαριού έστελναν τον Καλεστή, ο οποίος αναλάμβανε να κάνει το κάλεσμα του γάμου. Έκανε τη δουλειά που σήμερα γίνεται εύκολα με τα προσκλητήρια του γάμου, τα οποία είτε μοιράζονται από τις οικογένειες, είτε ταχυδρομούνται αν υπάρχουν μακρινοί φίλοι και συγγενείς.
Σε κάποια χωριά υπήρχε ο ντελάλης, που ανακοίνωνε τον γάμο μέσα από μια ντουντούκα, καλώντας έτσι όλο το χωριό.
Στο νέο μας ξεκίνημα σας θέλουμε κοντά μας
Να μοιραστούμε όλοι μαζί τη μέρα της χαράς μας
Στη μεγαλύτερη χαρά που σα γονιός θα νοιώσω
Θέλω και φίλους και εδικούς τότε να καμαρώσω.
Οι γάμοι τότε γινόντουσαν κάθε Κυριακή, είτε σε γιορτές, εκτός Μάιο.
Αρκετές μέρες πριν το γάμο ετοιμαζόντουσαν τα προικιά της νύφης, από τις φίλες της, με
Συνοδεία Κρητικών οργάνων, να τα μεταφέρουν στο σπίτι όπου θα στεγάσει το μελλόνυμφο ζευγάρι. Τα άπλωναν και τα στόλιζαν ώστε να περάσουν χωριανοί, συγγενείς και φίλοι να δουν τα προικιά, και την Παρασκευή έστρωναν το κρεβάτι με τη συνοδεία της λύρας και τις μαντινάδες. Οι φίλες της νύφης στόλιζαν το κρεβάτι όπου θα κοιμόταν τη πρώτη νύχτα του γάμου τους το ζευγάρι. Έριχναν τα ριζικάρια για γούρι, κι ένα μικρό κοπελάκι, συνήθως αγόρι. Στο τέλος τα λεφτά ή λίρες από συγγενείς και φίλους για το νέο τους ξεκίνημα.
Οι μαντινάδες που έλεγαν οι κοπελιές στο στρώσιμο του κρεβατιού είναι
Ένα ανέφελο περνά κι έχει νερό και στούπα
Ας είναι καλορίζικη τση νύφη μας η προύκα.
Ρύζι να τση πετάξετε απάνω στα προικιά τση
Για να ριζοβλαστώσουνε και τα παιδόγγονά τση
Πριν το γάμο οι γιαγιάδες κατείχαν την τέχνη του γαμοκούλουρου. Το έφτιαχναν δύο μέρες πριν το γάμο. Μοιάζει σαν όμορφο κέντημα και πολλές φορές δίνεται δώρο στους καλεσμένους καθώς και τους κουμπάρους και συνοδούς της νύφης.
Όσα πιο πολλά ήταν τα κεντήματα του γαμοκούλουρου τόσες ήταν λένε τότε οι παλιές όλες οι πλούσιες χαρές της ζωής τους.
Ακολουθούσε στην πορεία ο πρόγαμος. Μαζεύονται κάποιοι φίλοι και συγγενείς και γιορτάζουν και το γεγονός που έρχεται, πάντα με ζωντανή μουσική, πολλά εδέσματα και άφθονο κρασί. Συνήθως κρατούσε ως το πρωί.
Μάλιστα, σε κάποια χωριά στον πρόγαμο δε συμμετέχουν γυναίκες, παρά μόνο άντρες φίλοι και συγγενείς του γαμπρού. Σε κάποια χωριά τα πράγματα ήταν αυστηρά.
Έφτασε λοιπόν η Κυριακή. Όλα έτοιμα πλέον για τον γάμο. Η μέρα όμορφη, και λαμπερή. Όλοι οι φίλοι και οι συγγενείς έτοιμοι να πάνε να στολίσουν τον γαμπρό και τη νύφη στο πατρικό τους σπίτι. Η μητέρα από συγκίνηση να χαίρεται για το παιδί της που φεύγει από κείνην έτοιμη να στέσει το δικό της σπιτικό. Την δική της οικογένεια.
Οι φίλες στολίζουν τη νύφη λέγοντας της πολλές μαντινάδες μαζί με την γιαγιά συνήθως που ξεκινούσε πρώτη τις μαντινάδες, με τη συνοδεία Κρητικών οργάνων, και στο σπίτι του γαμπρού οι φίλοι του πριν τον ντύσουν τον ξύριζαν.
Το κλίμα χαρμόσυνο αλλά υπήρχαν και τα κλάματα της χαράς. Ποτέ δεν έλειπαν.
Πρώτα απ΄όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζω
Η ώρα η καλή να ‘ρθει τώρα που σε στολίζω.
Αστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα τα’ άστρο
Αστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.
Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε
Κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε
Όμορφη που ‘ναι η νύφη μας, όμορφος κι ο γαμπρός μας
Πραγματικά ταιριαστό που ‘ναι το ανδρόγυνό μας
ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ
Σήμερο μαύρος ουρανός σήμερο μαύρη μέρα
σήμερ΄αποχωρίζεται μάνα τη θυγατέρα
Ανοίξαν οι εφτά ουρανοί τα δώδεκα ευαγγέλια
κι επήραν το παιδάκι μου από τα δυο μου χέρια
Μισεύγεις θυγατέρα μου και μπλιο δε θα γελάσω
Σαββάτο μπλιο δε θα λουστώ ουδ΄εορτή θ΄αλλάξω
Φεύγεις κι ο ουρανός βροντά κι η γης ούλη ταράσσει
κι ο τόπος όπου κάθουσουν κλαίει κιαναστενάζει
Εμίσεψε το γιασεμί, πάει το κυπαρίσσι
πάει να πιει να δροσιστεί νερό απού τη βρύση
Άχι και να ‘ βγαινα ψηλά, ως βγαίνει το φεγγάρι
να θώρουν το παιδάκι μου όποια μεριά κι αν πάρει
Μισεύγεις παν τα μάθια μου πάει η παρηγοριά μου
παν τα κλειδιά του κόρφου μου κι ο στήλος τση καρδιάς μου
Ήρθ΄ο καιρός που θα διαβεί η κόρη μου στα ξένα
με του κυρού σου τη ευκή τση μάνας που σε γέννα
Κλαίγε τη μάνα κλαίγε τη τη λεμονιά τσ΄αυλής σου
κι εδά θα σου την πάρουνε δεν είναι μπλιο δική σου
απάντηση:
Ασ τσοι κι ας τηνε πέρνουνε ας τσοι κι ας τη χαρούνε
κι απού τα χέρια τση τα δυο πολύ καλό να δούνε
Ω ουρανέ και ήλιε μου, άστρα κι εσύ φεγγάρι
χαρίσετε στη νύφη μας που τη δική σας χάρη
Ήρθενε μάνα κι ο γαμπρός με κόκκινο μουλάρι
για να του δώσεις την ευχή την κόρη σου να πάρει
Νύφη μου κερά νύφη μου πολλή ναν΄η ζωή σου
κι ώστε να στέκει ο Βρύσινας να στέκει το κορμί σου
Ώστε να στέκει ο Βρύσινας με τον Οψηλορείτη
έτσι να στέκει κι ο γαμπρός ομάδι με τη νύφη
Ώστε να στέκει ο Βρύσινας με το Κεφαλοχώρι
έτσι να στέκει κι ο γααμπρός ομάδι με την κόρη
Νύφη μου καλορρίζικη αηδόνα και παγώνα
και πως θα βγάλ’ η μάνα σου οφέτος το χειμώνα
Ώστε να στέκουν τα βουνά η γης κι η γοικουμένη
να ζει η νύφη κι ο γαμπρός και καλοκαρδισμένοι
Νύφη μου πλουσια να γενείς ωσάν την Κονσολίνα
καινα φορείς καθημερνώς τρεις σπούρδες τα τσικίνια
Νύφη μου πλούσια να γενείς και πλούσια να γεράσεις
κι απού τα πλούτη τα πολλά φτωχούς να ξεπεινάσεις
Νύφη μου πλούσια να γενείς καιπλούσια να γεράσεις
κι εις τα νοικοκεράτα σου σκλάβους και σκλάβες να χεις
Νύφη μ΄εκεί που θε να πας σαν παλλικάρι στάσου
να μην κατέχει καθεγείς ήντα χεις στην καρδιά σου
Νύφη μ΄εκεί που θε να πας είναι ξερά τα ξύλα
και με τσοι φρονημάδες σου να βγάλουνε τα φύλλα
Νύφη μου κερά νύφη μου το π΄ρωτο ζυμωτό σου
ζάχαρι ναν΄η ζύμη σου και κάδιο το νερό σου
Νύφη μου κερά νύφη μου ο Θιος να μας τ΄αξώσει
μέσα στην Κόκκινη Μηλιά τσοι Τούρκους να ζυγώξει
Νύφη μου κερά νύφη μου μεταξωτή μου σκέπη
τον άντρα που σου πήραμε τι όμορφα σου πρέπει
Οχτώ παπάδες ψαλουνε κι εννιά καλαναρχούνε
κι εσένα μαυρομάτα μου ήρθανε να ΄βλογούνε
Σηκώσου πετροπέρδικα τίναξε τα φτερά σου
τση μάνας σ΄άφεις τα κλειδιά κι άμε να βρεις δικά σου
Από την αδελφή του γαμπρού:
Σηκώσου κουνιαδάκι μου κι έλα να μας ανοίξεις
κι ήρθεν η (γ)ιώρα του Θεού που θα μας ακλουθήξεις
Σηκώσου κουνιαδάκι μου κόκκινο πορτακάλι
κι ήρθεν η (γ)ιώρα του Θεού να βάλεις το στεφάνι
Σηκώσου πέτρ΄ατίμητη ανθόνερο να ραίνεις
τα ρούχα του γαμπρού φορείς κι ακόμα ήντ΄ ανιμένεις
Σήκω κερά και ρήγισσα κι αρχόντισσα μεγάλη
ν΄αποσεχτείς τη συντροφια οπού ρθενε να σε πάρει
Σηκώσου κερά νύφη μου και κάμε το σταυρό σου
κι ήρθεν η (γ)ιώρα του Θεού να πας στ΄αρχοντικό σου
Σηκωσου νύφη του γαμπρού σιγα σιγά ν΄ανοίξεις
μα΄ρθεν η (γ)ιώρα του Θεού που θα μας ακλουθήξεις
Αφού τελείωσε και ο στολισμός και πρέπει να φύγουμε για την εκκλησία, η νύφη αν ήταν ο γαμπρός και η νύφη από το ίδιο χωριό πήγαινε στην εκκλησία με τη συνοδεία της λύρας και των γονιών της με τον κόσμο να ακολουθεί από πίσω, και αν ο γαμπρός ήταν από άλλο χωριό πήγαινε στο χωριό της νύφης με το άλογο ή τον γάιδαρο αν δεν υπήρχε άλογο..
Σε κάποια μέρη της Κρήτης κυρίως στα Χανιά ο γαμπρός με τη συνοδεία Κρητικών οργάνων, ή και καβαλάρης πάνω στο άλογο πήγαινε στο σπίτι της νύφης και την έπαιρνε για την εκκλησία. Αυτό το έθιμο θα το δούμε στην Κίσσαμο και στα Σφακιά ακόμα.
Ο πρώτος καβαλάρης που έφερνε τη χαρμόσυνη είδηση στη νύφη έπαιρνε μια ωραία κουλούρα από τα χέρια της και η ίδια έβαζε και στο κεφάλι του αλόγου ένα άσπρο κρουσσαλιδάτο μαντήλι τα κρόσσια στο άσπρο μαντήλι είναι τα δάκρυα της χαράς. Στη συνέχεια ο νικητής με το άλογό του πήγαινε μπροστά και οδηγούσε τη νύφη στην εκκλησία όπου θα γινόταν ο γάμος.
Στα μέρη του Ρεθύμνου ο γαμπρός περίμενε την νύφη στην εκκλησία, καλωσορίζοντας την με πολλές μπαλωθιές, όπως και στα μέρη του Ηρακλείου.
Στο Λασίθι κρατούσε η νοοτροπία όπως και τώρα ο γαμπρός να πηγαίνει στην εκκλησία με τον γάιδαρο και κοντινή να είναι η απόσταση και η νύφη να ακολουθεί με την συνοδεία των μουσικών οργάνων και των γονιών της.
Και σε κάποιες περιπτώσεις ίσως με το άλογο.
Όταν έφταναν στην εκκλησία ακούγονταν οι μαντινάδες:
Άνοιξε πόρτα της εκκλησίας πόρτα του παραδείσου
Να κατεβούν οι άγγελοι τη νύφη να βλογήσουν
Ανοίχτε πόρτες της χαράς, πόρτες της εκκλησίας
Στ’ ανδρόγυνο που γίνεται το ταιριαστό ζευγάρι
Να το βλογήσει ο Θεός και ευλογημένο να ‘ναι
Και αυτοί και οι απόγονοι κι αυτοί και τα παιδιά τους.
Ω Παναγιά Δέσποινα με το Μονογενή σου
στο ανδρόγυνο που γίνεται να δώσεις την ευχή σου
Να ζήσουν να γεράσουνε ως τη στερνή πνοή τους
Πριν το μυστήριο ο γαμπρός πρώτα ζητούσε το χέρι της νύφης από τα πεθερικά τους, το φιλούσε, και μετά έδινε τα λουλούδια στη νύφη φιλώντας την διακριτικά στο μάγουλο.
Αφού τελείωνε το μυστήριο του γάμου οι καλεσμένοι χαιρετούσαν τους νεόνυμφους και παρέδιδαν το φακελάκι με τις ευχές και τα χρήματα που τους έβαζαν εκεί. Έμπαιναν σε ένα μεγάλο λευκό σακί.
Οι περισσότεροι συγγενείς όταν χαιρετούσαν το ζευγάρι έβαζαν στης νύφης το λαιμό λίρες. Όσο πιο πολλές τόσο ποιο πλούσιο το νέο τους ξεκίνημα.
Στο τέλος έμεναν οι κοντινοί συγγενείς με την λύρα στην εκκλησία και χόρευαν όλοι μαζί στη μέση της εκκλησία το χορό του γάμου με την νύφη και το γαμπρό να είναι πρώτοι στο χορό.
Μετά πήγαιναν στο καινούριο τους σπιτικό όπου πετούσαν ένα ρόδι κάτω για γούρι, και τους πετούσαν οι συγγενείς ρύζι και ροδοπέταλα, και η πεθερά τους τάιζε μελοκάρυδο.
Μετά πήγαιναν στην πλατεία του χωριού για να γίνει το γλέντι.
Φαγητά, κανίσκια, κρασιά, και η μουσική να παίζει ως το πρωί.
Το κρέας και το πιλάφι άφθονο, να πηγαίνει από το ένα τραπέζι στο άλλο.
Μόλις έφτανε το ζευγάρι στο γλέντι ο λυράρης έπαιζε το Πρόβαλε μάνα του γαμπρού.
Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφης
Να δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη σου τη φέρνει
Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τση νύφης
Και κράθιε και ροδόσταμνο να τσι ροδοσταμνίσεις.
Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι
Σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη
Σήκω περπάτα αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου
να πεταχτεί η πέρδικα που 'χεις στην αγκαλιά σου
Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει
να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.
Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετέ τση τόπο
Σαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπω
Λεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύει
Τρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.
ΕΥΧΕΣ
Δίνω ευχές, πολλές ευχές και με χαρά περίσσια
Του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι και στα βαφτίσια.
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός ευτυχισμένα χρόνια
Να τους αξιώσει ο θεός να δουν παιδιά κι εγγόνια.
Να ζήσει χρόνους εκατό ετούτο το ζευγάρι
Και να ‘χει πάντα φώτιση απ του θεού τη χάρη.
Στην Εθιά Μονοφατσίου και στα μέρη εκεί κάτω οι μόνες διαφορές που θα δούμε ήταν, όταν πριν γίνει ο γάμος εκεί ο Καλεστής πήγαινε από σπίτι σε σπίτι ή στο καφενείο του χωριού και μετέφερε τα μαντάτα για να τα μεταφέρουν ύστερα στους δικούς τους.
Στην λειτουργία του γάμου ο παπάς έδινε το μελοκάρυδο στους νεόνυμφους και κόκκινο κρασί.
Και όχι ύστερα στο σπίτι.
Στα Ανώγεια και σε όλο τον Μυλοπόταμο εκεί όταν το ζευγάρι έμπαινε στο σπίτι τους υπήρχαν κεντημένα τα αρχικά του ονόματος τους πάνω από το σαλόνι τους με διάφορα σχέδια να το στολίζουν.
Εκεί οι γάμοι κρατούσαν όχι μόνο τρεις μέρες αλλά και 10 μερόνυχτα από τα υπόλοιπα χωριά της Κρήτης.
Στα Σφακιά και στην Κίσσαμο οι Κρητικοί όταν πήγαιναν την νύφη και τον γαμπρό στην εκκλησία τους τραγουδούσαν ριζίτικα και σπάνια μαντινάδες.
Μαντινάδες που ακούγονται συνήθως στο Λασίθι και στα Αστερούσια Ηρακλείου με μικρές παραλλαγές
Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι
Σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη
Σήκω περπάτα αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου
να πεταχτεί η πέρδικα που 'χεις στην αγκαλιά σου
Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει
να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.
Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετέ τση τόπο
Σαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπω
Λεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύει
Τρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΠΡΟ
Πρίμα τον έχεις τον καιρό,
γαμπρέ και ξεκινάτε,
Μόνο τιμόνευγε καλά
Μέσ’ στη χαρά να πάτε
Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
να μην τήνε μαλώνεις
Σαν το σγουρό βασιλικό
να τήνε καμαρώνεις
Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς
και χάδια να της δίνεις
όμως να μη συ(μβι)βαστείς ποτέ
τα πιάτα να της πλύνεις.
Γαμπρέ μας να τα χαίρεσαι
τα όμορφά τση κάλλη
άπου δεν εξανάδαμε
να τα ‘χει κιαμιάν άλλη
Γαμπρέ βλαστάρι όμορφο
βέργα ‘πο κυπαρίσσι
η νύφη μας θα σ’ αγαπά
σε όλη σας τη ζήση
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ
Τση Κρήτης όλα τα πουλιά
σου γλυκοκελαϊδούνε
Γιατί ‘σαι η γι-ομορφότερη
νύφη οπού θωρούνε
Να πείτε μπρε τση νύφης μας
να τόνε κανακίζει
με μέλι και με ζάχαρη
να μας τόνε ταΐζει
Νύφη μου πετροπέρδικα
Που περπατάς στ`αλώνια
Σου πρέπουνε παινέματα
Να σου τα πουν τ`αηδόνια.
Νύφη μας να περνάς καλά
και να πηγαίνεις ντρέτα
Να σε λατρεύει ο γαμπρός
στο λέω ντρέτα σκέτα
Νύφη μου μη πικραίνεσαι
και μη χαλά η καρδιά σου
Όπως σ’ αγάπα η μάνα σου
σ’ έχει κι η πεθερά σου
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστώ τσι φίλους μου
με όλη την ψυχή μου
απού παρευρεθήκανε
εις τη στεφάνωσή μου.
Ευχαριστούμε όλους σας
μέσα από την καρδιά μας
Γιατί η παρουσία σας
τίμησε τα στέφανα μας
πηγες φωτο:iscreta,η κρητη μου - blogger,apopsilive,
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου