Κρήτη. Ένας τόπος πλούσιος σε παραδόσεις, η προέλευση των οποίων χάνεται στο βάθος των αιώνων. Τις ημέρες των Χριστουγέννων, δεκάδες έθιμα αναβιώνουν σε κάθε γωνιά του νησιού, δίνοντας ιδιαίτερο χρώμα στο εορταστικό κλίμα που επικρατεί.
Οι «Απόδημοι Κρήτες» σας παρουσιάζουν μερικά από χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κρήτης:
Η νηστεία
Πριν τα Χριστούγεννα, στην ορθόδοξη εκκλησία, προηγείται νηστεία 40 ημερών, η Σαρακοστή των Χριστουγέννων ή Μικρή Σαρακοστή όπως ονομάζεται, η οποία είναι λιγότερο αυστηρή από αυτήν του Πάσχα. Η νηστεία του 40ήμερου τηρείται ευλαβικά.
Τα κάλαντα
Την παραμονή των Χριστουγέννων, ομάδες παιδιών, βγαίνουν στους δρόμους, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας το μεταλλικό τρίγωνο, την κρητική λύρα ή άλλα μουσικά όργανα και ψάλλουν τα παραδοσιακά κάλαντα, με αντάλλαγμα έναν κουραμπιέ, ένα μελομακάρονο ή κάποιο άλλο γλύκισμα.
Τα κάλαντα είναι δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια, που σκοπό έχουν να τέρψουν το νοικοκύρη και τη νοικοκυρά του σπιτιού, προκειμένου να δώσουν μεγαλύτερο κέρασμα.
Το Χριστόψωμο κυριαρχεί στην εορταστική κουζίνα της Κρήτης. Παρασκευάζεται από τις νοικοκυρές με ιδιαίτερη φροντίδα και ακριβά υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα. Το ζύμωμα αποτελεί μια ιεροτελεστία. Σύμφωνα με την παράδοση, οι γυναίκες όση ώρα ζυμώνουν τραγουδάνε «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».
Πλάθουν το ζυμάρι και με τη μισή ζύμη φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την άλλη μισή φτιάχνουν σταυρό από λουρίδες, που συμβολίζει το επερχόμενο μαρτύριο. Στο κέντρο του σταυρού τοποθετούν ένα άσπαστο καρύδι. Την υπόλοιπη επιφάνεια τη στολίζουν με «ξόμπλια». Αυτά τα στολίδια συμβολίζουν αλέτρια, ζώα πουλιά, γεννήματα της γης.
Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Κόβεται ανήμερα τα Χριστούγεννα. Ο νοικοκύρης παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει και το μοιράζει σ’ όλη την οικογένεια και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Τα παλιά χρόνια, πρόσεχαν ιδιαίτερα τα ζώα τους. Συνεπώς, τους έδιναν μερίδιο από το Χριστόψωμο. Έτριβαν ένα χριστόψωμο, το ανακάτευαν με τα πίτουρα και το έδιναν στα ζώα να το φάνε, για να ευλογηθούν κι αυτά. Έπαιρναν κι ένα ρίφι ή πρόβατο στο σπίτι τους, γιατί θεωρούσαν πως είναι ευλογημένα μια και ήταν τα ζώα που ζέσταιναν με την ανάσα τους τη φάτνη.
Ξυγκόπιτες
Την προπαραμονή των Χριστουγέννων, στα χωριά της ανατολικής Κρήτης, γιορτάζεται η μέρα των Αγίων Δέκα. Στο πλαίσιο των εορτασμών, σφάζουν γουρούνια, τα οποία όλο το χρόνο ταΐζονται με βελανίδια, χουμά και αποφάγια. Με το λίπος τους, που ονομάζεται γλίνα, παρασκευάζεται η λεγόμενη ξυγκόπιττα.
Ο χοίρος των Χριστουγέννων
Στην Κρήτη, παλιότερα, κάθε οικογένεια του χωριού συνήθιζε να μεγαλώνει ένα γουρούνι, τον «χοίρο». Ο χοίρος σφαζόταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο Χριστουγεννιάτικο έδεσμα.
Την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έφτιαχναν από το κρέας του λουκάνικα, απάκια, τσιλαδιά, σύγλινα, ομαθιές και τσιγαρίδες.
Ο χοίρος των Χριστουγέννων ήταν η βασική πηγή κρέατος για αρκετές εβδομάδες.
Κανένα μέρος του ζώου δεν πήγαινε χαμένο. Ακόμα κι αυτή η ουροδόχος κύστη πλενόταν, καθαριζόταν και φουσκωνόταν, προκειμένου να γίνει μπάλα, πολύτιμο δώρο για τα παιδιά της εποχής εκείνης.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τμήματα του χοιρινού χρησιμοποιούνταν ως πρώτη ύλη για διάφορα γιατροσόφια, ενώ άλλα κομμάτια του αποτελούσαν αντικείμενα μαντείας. Πιο συγκεκριμένα ο σφάχτης ή κάποιος ηλικιωμένος αναλάμβανε το ρόλο του χρησμοδότη και μελετούσε τα σπλάγχνα ή τα κόκκαλα του ζώου, για να προβλέψει τα μελλούμενα.
Το έθιμο των «αέρηδων»
Παλιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων, οι γεωργοί οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, όποιος αέρας δηλαδή υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, ο ίδιος θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του καινούριου χρόνου.
Τα καρακατζόλια
Σύμφωνα με την κρητική παράδοση, τα παιδιά που γεννιούνται την ημέρα τον Χριστουγέννων, κάθε χρόνο, την παραμονή των Χριστουγέννων μεταμορφώνονται σε καρακατζόλια, όπως ονομάζονται, και την ημέρα τ” Αγιασμού ξαναγίνονται άνθρωποι. Αυτή η μεταμόρφωση συμβαίνει καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους, ως… «τιμωρία», για την ημέρα της σύλληψής τους. Τα Χριστούγεννα είναι 9 μήνες ακριβώς μετά από την ημέρα του Ευαγγελισμού, που -σε ένδειξη σεβασμού προς την Παναγία- πρέπει να αποφεύγεται η ερωτική πράξη.
Το ακοίμητο τζάκι
Μεγάλα κούτσουρα επιστρατεύονται, προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι τι τζάκι θα καίει ακατάπαυστα κατά τη διαρκεια των γιορτών. Οι παλαιότεροι έλεγαν πώς μέσα από την αθρακιά μπορούσαν να μαντέψουν αυτά που πρόκειται να συμβούν.
Αναπαράσταση της φάτνης
Στην σπηλιά του Αϊ Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου, την παραμονή των Χριστουγέννων, τελείται Αρχιερατική θεία λειτουργία. Το σπήλαιο πήρε το όνομά του από την εκκλησία του Αγίου που βρίσκεται εντός του. Φωτεινό και μεγαλόπρεπο, πανάρχαιο και επιβλητικό, έχει χωρητικότητα 3.000 έως 4.000 ατόμων και τη σπάνια θέα στο κάμπο του Κολυμβαρίου.
Εδώ και μερικά χρόνια, στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, καθιερώθηκε να γίνεται η παραδοσιακή αναπαράσταση της γεννήσεως του Χριστού. Μόλις πέφτει η νύχτα, επίσης, στο σπήλαιο μαζεύονται πολλοί Χριστιανοί, προκειμένου να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού. Παράλληλα, καταφτάνουν πολλοί Ιερείς, οι οποίοι, μαζί με τον Μητροπολίτη, τελούν τη Θεία Λειτουργία.
Το έθιμο της ζύμης
Σε χωριά της επαρχίας Αμαρίου, στην Κρήτη, τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων έβαζαν λίγη κοινή ζύμη σ’ ένα πιάτο και κάποια στιγμή, ενώ βεγγερίζανε (ξενυχτούσαν συζητώντας) περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε, κατά την πίστη των ανθρώπων, ήταν η ώρα που γεννάται ο Χριστός.
Το ποδαρικό
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, τα μέλη κάθε οικογένειας πηγαίνουν στην εκκλησία. Μαζί τους παίρνουν μια εικόνα του σπιτιού, η οποία, αφού λειτουργηθεί, θα κάνει το ποδαρικό στο σπίτι. Στη συνέχεια, κάποιος άνρθωπος, που θεωρείται γουρλής, επιλέγεται για να είναι ο πρώτος ξένος που θα μπει μέσα στο σπίτι για τη νέα χρονιά.
Μόλις μπει στο σπίτι, τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο, για να είναι όλα τα μέλη της οικογένειας σιδερένια και γερά, καθόλη τη διάρκεια του καινούριου χρόνου.
Η νοικοκυρά τον φιλεύει για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ότι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.
Στο νομό Λασιθίου ο πρώτος ξένος που θα μπει στο σπίτι κάθεται σε μία πέτρα και λέει τρεις φορές: «Κλου κλου (όπως κάνει η κότα) στα ορνίθια μας καλοχρονιά στα σπίτια μας μπε-μπε στα πρόβατά μας και υγεία στα παιδιά μας, κι όσο βάρος έχει τούτη η πέτρα, τόσο χρυσάφι να μπει στο σπίτι σας. Και του χρόνου να είμαστε ευτυχισμένοι».
Παιδιά και ζώα φέρνουν καλοτυχία
Τα παλαιότερα χρόνια, στην Κρήτη, πίστευαν ότι τα παιδιά και τα ζώα φέρνουν στο σπίτι καλοτυχία. Μάλιστα έβαζαν στο σπίτι ένα από τα ζώα τους, είτε αυτό ήταν βόδι είτε αιγοπρόβατο μέχρι να ουρήσει. Σε πολλές περιοχές της Κρήτης το βόδι είναι ευλογία και εξασφαλίζει την καλή χρονιά. Σε άλλες πάλι περιοχές έβαζαν τα παιδιά να χτυπούν στην πλάτη τη νεόνυμφη γυναίκα για να κάνει παιδιά. Πίστευαν μάλιστα ότι με το χτύπημα μεταδίδεται στη γυναίκα η γονιμοποιός δύναμη, την οποία κρύβει μέσα του χλωρό κλαρί.
Άλλα έθιμα
Πιο παλιά το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων στα Χανιά έκοβαν κλαδιά και βλαστούς οι νοικοκυρές και τα πήγαιναν στο σπίτι. Τα έβαζαν σε ποτήρι με νερό και προσμονούσαν να ανθίσουν.
Σε άλλες περιοχές πίστευαν πως τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων άνθιζε ο βασιλικός κι ας ήταν κατάξερος και γέμιζε ο τόπος από ευωδιά.
Άλλοι πίστευαν πως το ξημέρωμα των Χριστουγέννων ημέρευε η θάλασσα, γιατί εκείνη την ώρα μετάνιωνε ο βοσκός που δεν έδωσε το πρόβατό του για τη φάτνη και τον οποίο καταράστηκε ο Ιωσήφ.
Σε άλλες περιοχές θεωρούσαν πως άνοιγαν οι ουρανοί και πως, αν έμενες ξύπνιος, θα έβλεπες διάφορα θαυμαστά πράγματα. Επίσης αν έκανες μια ευχή εκείνη την ώρα θα έπιανε. Πολλά πίστευαν, φτάνει να είχες αγαθή και αγνή ψυχή για να τα ζήσεις.
Ακόμα, η παράδοση λεει πως την Πρωτοχρονιά, το πρώτο πράγμα που πρέπει να δεις είναι βουνό κι ένα υγιή γείτονά σου, έτσι ώστε κι εσύ να ζήσεις με υγεία και πολλά χρόνια, τόσα όσο και τα βουνά. Αν δεις θάλασσα τότε θα είσαι συνέχεια ταραγμένος όπως κι η θάλασσα.
Τέλος, σύμφωνα με το έθιμο, το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο άντρας του σπιτιού πάει να φέρει νερό σε ένα σταμνί και μια πέτρα. Με το νερό ραντίζει το εξωτερικό και εσωτερικό του σπιτιού λέγοντας: «Όπως τρέχει τούτο το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου». Την πέτρα τη βάζει κάτω από το κρεβάτι λέγοντας: «Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα έτσι να είναι γερό και το σπίτι μου». Η πέτρα μένει κάτω από το κρεβάτι ως τα Φώτα.
http://www.apodimoi-krites.gr/
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου